Diagram UML i BPMN – narzędzia pracy analityczki i analityka

Określ cel projektu, korzystając z diagramów

Tworząc analizę dla projektu, niezbędne jest opisanie w jednym miejscu, w sposób jasny, czytelny i jednoznaczny, co jest celem projektu. Teoretycznie nic prostszego – przecież na cyklu warsztatów biznesowych został ustalony zakres projektu oraz spis pożądanych funkcjonalności, jakie powinien posiadać rozwijany system. Mamy notatki ze spotkań, dokumentację fotograficzną z opisów flipchartów… Wydaje się, że wystarczy wszystko złączyć i skleić w jedno i przesłać dokument do akceptacji klienta. Ale nagle podczas czytania dokumentu okazuje się, że każdy ze spotkania wyniósł coś innego, inaczej zrozumiał. Z pomocą przychodzą diagramy UML i BPMN.

Diagramy UML i BPMN – uniwersalny język?

Dzieje się tak dlatego, że każdy idzie na spotkanie z konkretnym celem i skupia się na tym, żeby został on osiągnięty. Napięty harmonogram projektu najczęściej nie pozwala na wywrócenie założeń do góry nogami, a zespół programistów czeka w przedbiegach gotowy do programowania i trzeba podejmować kierunkowe decyzje. Jak uniknąć takich sytuacji w projekcie? Czy jest jakiś uniwersalny język, który pozwoli każdemu zrocumieć, jak ma funkcjonować projektowany system, jakie elementy powinien zawierać? Do modelowania procesów z powodzeniem wykorzystywane diagramy, a metodyki UML i BPMN są obecnie stosowane nie tylko przez analityków biznesowych.

Łatwiejsze podejmowanie decyzji z pomocą diagramów UML i BPMN

Często zdarza się tak, że przy podejmowaniu decyzji, nie tylko w projektach IT, trzeba wziąć pod uwagę mnóstwo czynników. Mnożą się pytania: „Pójść w tę czy w drugą stronę?” albo: „Co się stanie, jeśli…? Dodatkowo, im większa presja czasu, tym większe ryzyko przegapienia kluczowych informacji. W takich sytuacjach pomocne są metody oparte na drzewach decyzyjnych, wykorzystywane z powodzeniem także przez przedstawicieli biznesu. Jeśli chodzi o procesy biznesowe, diagramy UML i BPMN pozwalają określić, jak ma przebiegać proces i jakie może mieć skutki w określonych przypadkach. Przy użyciu wspomnianych diagramów można stworzyć kilka wersji procesu i pokazywać na nich różne możliwości jego przebiegu.

Analiza biznesowa z wykorzystaniem diagramów UML i BPMN

Choć diagramy UML i BPMN znajdują coraz szersze użycie także przez użytkowników biznesowych, są sytuacje, w których warto wspomóc się wiedzą specjalistów w zakresie modelowania procesów. Analitycy na co dzień korzystają z diagramów UML i BPMN, mają więc paktyczną wiedzę, a pomoc analityka biznesowego jest nieoceniona na każdym etapie trwania projektu. Główne korzyści to:

• określenie, czy efekt po wdrożeniu, proponowany proces, spełnia potrzebę biznesową
• stosowanie optymalnych rozwiązań,
• uniknięcie długu technologicznego,
• lepsze ustalenie priorytetów.

System bez analizy jest jak dom bez projektu

Tworząc czy rozwijając system, warto skorzystać z pomocy analityka biznesowego posiadającego wiedzę i doświadczenie w zakresie modelowania procesów. Często tłumaczę to w ten sposób: nie zaczynamy budowy domu bez projektu. Podobnie jest, gdy ktoś próbuje tworzyć system informatyczny bez przemyślenia, do czego powinien on służyć. To jest chyba esencja pracy analityka biznesowego, a analiza biznesowa to ważny element projektów rozwoju oprogramowania.

Przeczytaj także: Siedem grzechów głównych w analizie biznesowej

Język UML – ważne pojęcia

Zanim przejdziemy do opisu możliwości diagramów UML, przytoczę kilka ważych pojęć dotyczących języka UML.

UML to ujednolicony język modelowania, określany również jako język półformalny. Metodyka UML jest stosowana w modelowaniu różnego rodzaju systemów.

Diagram klas (UML class diagram)

Diagram klas w języku UML ilustruje strukturę systemu, pokazuje typy obiektów oraz związki (dependency) między nimi. Klasę reprezentuje prostokąt.

Diagram sekwencji (UML sequence diagram)

Diagram sekwencji w UML służy do zobrazowania interakcji pomiędzy obiektami oraz komunikatów pomiędzy nimi.

Diagram komponentów UML component diagram)

Diagram ten w UML służy do pokazania, w jaki sposób zorganizowane są komponenty systemu i jakie są zależności pomiędzy poszczególnymi komponentami.

Diagram wdrożeniowy (UML deployment diagram)

W UML diagram wdrożenia pozwala przedstawić powiązania pomiędzy sprzętem a oprogramowaniem. Sprzęty (hardware) są przedstawione jako węzły, a jednostki oprogramowania reprezentują artefakty. Te diagramy UML są stosowane w przypadku wdrożeń skomplikowanych systemów.

Diagramy w UML

Podejścia do prowadzenia analizy są różne w zależności od organizacji. Istnieje jednak zbiór dobrych praktyk, które sprawdzą się w każdej firmie. Nie spotkałam się przypadkiem, w którym standardem byłoby wykorzystywanie wszystkich diagramów. Dobrą praktyką przy realizacji projektów jest wprowadzenie konwencji i ustalenie standardów dokumentacji. Ścieżka najbardziej pożądana to przejście od wymagań użytkowników do zakresu realizacji w poszczególnym systemie (lub kilku systemach, modułach systemu), czyli np. w przypadku systemów wewnętrznych danej firmy można posłużyć się ścieżką: UML

wymagania biznesowe >> wymagania systemowe >> przypadki użycia z rozpisaniem scenariuszy

Przypadki użycia sprawdzają się świetnie do określenia zakresu projektu. Pozwalają też nakreślić funkcjonalności (i podzielić odpowiedzialności) między poszczególnymi departamentami czy zespołami. Na diagramie UML poniżej widać, co wchodzi w zakres systemu: „Przekazanie danych w formacie .xml” oraz utworzenie zestawienia opłat). Jest też informacja, który departament wykorzystuje daną funkcję oraz co jest poza systemem i jaki jest podział odpowiedzialności. W przypadku dużych systemów możemy tu zaznaczyć departamenty biznesowe, które zgłaszały wymagania funkcjonalnie (czyli są naszymi interesariuszami). Finalnie po napisaniu oprogramowania do funkcjonalności użytkownicy tego departamentu będą akceptować i odbierać zadanie.

Diagramy BPMN

W przypadku projektów IT, wiele zależy od tego, dla kogo projektowany jest system. Dla systemów, gdzie klientem końcowym jest klient zewnętrzny, możemy odnieść się do zaprojektowanych ekranów:

W takim przypadku rolą analityka jest skupienie się na tym, by właściwie (spójnie, jednoznacznie i czytelnie) przełożyć to, co zostało spisane w wymaganiach biznesowych i ekranach, na akcje wykonane w systemie. Moim ulubionym narzędziem na tym etapie projektu jest Business Process Modeling Notation (BPMN). Rozrysowuję dzięki niemu proces i opisuję:

• warunki wejścia do procesu,
• zakres danych wyświetlonych na poszczególnych ekranach,
• wszystkie rozgałęzienia procesu.

Interpretacja diagramów BPMN – symbole

Taki diagram pomaga zobrazować całość przebiegu procesu. Wykorzystuję go przy warsztatach z przedstawicielami biznesu dla potwierdzenia wymagań. Zrozumienie przebiegu procesu na podstawie diagramu nie wymaga znajomości metodyki i jest w dużej mierze intuicyjne. Zgodnie z metodyką:

• prostokąty – to akcje wykonywane w systemie lub na żądanie użytkownika,
• romby – to rozgałęzienia procesu na osobne przepływy,
• koła to zdarzenia mające wpływ na proces (np. różnego rodzaju błędy).

Widzimy, że na prostokątach coś się dzieje. Romby rozdzielają dwie strzałki, a kółkami zaczynam i kończę modelowanie procesu. Dzięki takiemu diagramowi widać nie tylko pozytywną ścieżkę procesu, ale także momenty, w których może wystąpić błąd (np. przy komunikacji między systemami).

Przykładowy proces poniżej:

Diagram BPMN cechują intuicyjna czytelność i brak szczegółów – jest to zarówno zaletą, jak i wadą tego diagramu, ponieważ nie wnosi żadnych konkretnych informacji.

Mając ustalony biznesowo proces, spotykamy się w gronie analityków lub developerów, by ustalić szczegóły. Najczęściej w projektach system nie jest budowany od początku, tylko dodajemy nowe funkcjonalności, które powinny być dopasowane do istniejącej już logiki systemu. Dla rozpisania szczegółów pomocny jest diagram sekwencji. Opisujemy na nim w szczegółach, jakie systemy biorą udział w procesie, oraz podajemy nazwy API, a także sposób ich wywołania. To jest już diagram docelowy projektu, który może być wykorzystywany jako dokumentacja techniczna systemu.

Projekty UML i BPMN – podsumowanie

Rok 2020 zwiększył zapotrzebowanie na projekty transformacji cyfrowej, a analiza biznesowa to dziś ważny element projektów IT. Praca analityka biznesowego to ciągłe budowanie porozumienia między zespołami projektowymi, szukanie wspólnego języka dla osób pracujących nad rozwojem oprogramowania i biznesem. Warto wykorzystać w tym celu sprawdzone narzędzia, a takimi są bez wątpienia opisane przeze mnie diagramy UML i BPMN. Korzystam z diagramów w codziennej pracy i pozwalają mi one znaleźć niezbędny w IT wspólny język dla zespołów projektowych i biznesu. Dzięki wykorzystaniu diagramów UML i BPMN zarówno analitycy biznesowi, jak i developerzy oraz klienci nie mają wątpliwości, co jest celem realizowanego projektu.

Rozwijasz system informatyczny? Pracujesz nad projektem rozwoju oprogramowania i ciekawi cię temat diagramów oraz modele BPMN? Chcesz zgłębić modelowanie procesów biznesowych BPMN? Zachęcam do lektury artykułu, w którym piszę więcej o ich wykorzystaniu: Powrót do pisma obrazkowego – zastosowanie BPMN w praktyce.

[promotions id=106]